काठमाडौं । गुणस्तरीय शिक्षाको आधार पुस्तकालय मानिन्छ । पुस्तकालय प्रयोगले पठन संस्कृतिको विकास, शिक्षा, सूचना तथा ज्ञानका स्रोतको संकलन, जनचेतनाको विकास हुने गर्दछ । पुस्तकालयको प्रयोग गर्ने जमात पनि नेपालमा ठूलै छ । तर कतिपय पुस्तकालयको संरक्षण हुन नसक्दा भएका पुस्तकको अवस्था बेहाल छ ।

तीनधारा छात्रावासमा रहेको छात्र पुस्तक निकेतन पुस्तकालय हो । २००४ सालमा छात्रावासमा बस्ने विद्यार्थीहरुले आफ्नो खाना खर्च कटाएर स्थापना गरेको पुस्तकालय संरक्षण नहुँदा विजोग भएको छ । हुनत काठमाडांै महानगरपालिकाले पुस्तकालयको जस्ता फेर्ने लगायतका केही काम त गरेको छ, तर भित्रीरुपमा पुस्तकालय जीर्ण अवस्थामा छ ।

यही पुस्तकालयमा बसेर पढ्नेहरुले राष्ट्र प्रमुखदेखि देश विदेशका ठूला पदमा पुग्न सफल भएका छन् । पुस्तकालयमा बसेर राणाशासनको जरो उखेल्ने जयतु संस्कृतम आन्दोनको पृष्ठभूमि तयार भएको थियो । छात्रावासका विद्यार्थीलाई संस्कृत भाषा अलावा राजनीति एवं सामाजिक विज्ञानका विषयमा ज्ञान दिलाउन स्थापना भएको पुस्तकालयको अहिले दयालाग्दो अवस्थामा पुगेको छ । यो पुस्तकालय हेर्दा विगतका इतिहासलाई वर्तमानले गिज्याएको भान हुन्छ । इतिहासकै संग्रहालयका रुपमा रहेको पुस्तकालय संरक्षणको दायित्वबाट पन्छिएकोमा पूर्व विद्यार्थीहरुको चित्त दुखेको पूर्वविद्यार्थी त्रिलोन लुईंटेल बताउनुहुन्छ ।

विद्यार्थीहरुले नै कार्य समिति बनाएर सञ्चालन गर्दे आएको पुस्तकालयलाई पछिल्लो पुस्ताले सञ्चालनमा चासो नदिएको देखिन्छ । विद्यार्थीहरुले विद्यालय प्रशासनलाई जिम्मा दिएपनि विद्यालय प्रशासनले लापर्वाही गर्दा यस्तो अवस्था आएको पूर्व विद्यार्थीको आरोप छ । छात्रावासको पुस्तकालयमा हिजोको समयमा श्रम, पैसा र सोच लगानी गरेकाहरु त्यो मर्म नभुलिदिन पूर्व विद्यार्थी हरिप्रसाद पराजुली बताउनुहुन्छ ।

पछिल्लो समय मोबाईल कम्प्यूटर लगायतका उपकरणको प्रयोगले पुस्तकालय प्रयोगकर्ता घटेको देखिन्छ । तर, पुस्तकलयको प्रयोग आफैमा संस्कार, अनुशासन हो । त्यसमाथि छात्रावाससहित संस्कृत गाथा बोकेको पुस्तकालयको छुट्टै महत्व छ । ऐतिहासिक पुस्तकालयलाई मर्मत गर्ने, भएका पुस्तक संरक्षण गर्दै नयाँ पुस्तक थप्ने हो भने यहाँ पढ्ने विद्यार्थीहरुको प्रज्ञा र चेतनाको स्तरवृद्धिमा ठूलो योगदान पुग्ने विश्वास लिन सकिन्छ ।