काठमाडौं । नेपाल तथागत गौतम बुद्ध जन्मेको देश । उहाँले ४५ वर्षसम्म दिनु भएको उपदेशहरुको संग्रह बौद्ध ग्रन्थ थेरवादमा पालि भाषा र महायानमा संस्कृतमा संग्रहित रहेको छ । नेपालमा पनि दुवै भाषामा बौद्ध ग्रन्थ संग्रहित थियो । बज्रयान र महायान रहेका संस्कृतका ग्रन्थपछि तिब्बतमा भोट भाषामा समेत अनुवाद गरेर सुरक्षित गरेका थियो। अहिले सोही भोट भाषा, नेपाल भाष र अग्रेजीबाट नेपालीमा ९ दशक काटिसकेका एक धर्मोपासक बौद्ध विद्धान दृढ संकल्पका साथ लागि पर्नुभएको छ ।

महायान र बज्रयान बौद्ध धर्म विश्वमा फैलिएको छ । यस यानमा बौद्ध ग्रन्थहरु प्राचिनकालमा प्रौढ संस्कृत भाषामा विभिन्न लिपीमा लेखिएका छन् । तथागत गौतम बुद्धबाट देशना भएका उपदेश र अन्य प्राचिन बौद्ध विद्धानहरुले लेखेका ग्रन्थहरु संस्कृत भाषामा लेखिएको थियो । पछि नेपाल मण्डल हुँदै ग्रन्थहरु तिब्बतमा भोट भाषामा समेत अनुवाद गरेर सुरक्षित गरिएको थियो । विभिन्न कारणले नेपालमा सो ग्रन्थहरु नष्ट, बहाबहिलमा गोप्य रुपमा राख्दा र आत्माभिमानले गर्दा धर्मोपासकहरुलाई धर्म अभ्यासमा असर पुगेको थियो ।

तिब्बतमा सुरक्षित रहेको सोही भोट भाषाको बौद्धग्रन्थहरु नेपालीमा अनुवाद गरेर धर्म अभ्यास र साधना गर्न सजिलो होस् भन्ने अभिप्रायले ९१ वर्षिय गुह्येश्वरीराज मानन्धर ३५ वर्षदेखि निरन्तर रुपमा दृढ संकल्पका साथ लागि पर्नुभएको छ । पेशाले खानी इन्जिनियर उहाँ करिब ४६ वर्ष सरकारी तथा नीजि संस्थामा सेवा प्रदान गरि निवृत हुनु भएको हो । ५५ वर्षको उमेरमा भोट भाषा र लिपी सिक्नुभएका उहाँले ७० वर्षको उमेरमा अनुवाद गर्न पोख्त भएपछि निरन्तर भोट, नेपाल भाषा र अग्रेजी बौद्ध ग्रन्थहरु ख्येन्पोको सहयोगमा नेपाली भाषामा अनुवाद गर्दैआउनु भएको छ । उहाँले हालसम्म करिब ३ दर्जन बौद्ध ग्रन्थ अनुवाद गरिसक्नुभएको छ । उहाँलाई अर्धाङ्गीनी तारा देवी मानन्धरको साथ र सहयोग समेत रहेको छ ।

दाजु सुमन दोर्जेको प्रेरणाले बौद्ध ग्रन्थ अनुवाद गरि धर्म साधनामा लागेको उहाँले बताउनुभयो । तिब्बतको प्रख्यात भोट भाषाको दोमाङ् उहाँले अनुवाद गर्नुभएको महत्वपूर्ण ग्रन्थ हो । मानन्धर २ हजार पानाको सो ग्रन्थ ५ वर्ष लगाएर अनुवाद गरि प्रकाशन गर्नु भएको थियो । मध्यमकावतार भाष्य, सद्धर्म चिन्तामणि मोक्ष रत्नालंकार, बुद्ध धर्म श्रवनार्थ अभ्यर्थना र महामुद्रा नितार्थ प्रदीप लगायत ग्रन्थ उहाँले अनुवाद गरि प्रकाशन समेत गरिसक्नुभएको छ ।

शून्यतावाद दर्शन बज्रयान र महायान मुख्य रुपमा करुणा र बोधिचित्त प्रधान भएको प्रज्ञापारमिता ज्ञानले सत्वप्राणी कल्याण गर्ने मानन्धरको भनाई छ । बौद्ध ग्रन्थलाई ९ दशक पुरा भएको एक बौद्ध विद्धानले नेपाली भाषामा अनुवाद गरेर संरक्षित गर्नु नेपाली बौद्ध साहित्यको भण्डार बृद्धिमा अतुलनिय योगदान सबैको प्रेरणाको स्रोत हो ।

स्रोत साधन भएर पनि नेपाली बौद्ध साहित्यको विकासमा राज्य मुकदर्शक मात्र भएको देखिन्छ । राज्यले अरु गर्न नसके पनि कमसेकम यस्ता बिद्धानलाई आवश्यक सहयोग गरेर पनि बौद्ध साहित्यको विकासमा ईटा थप्न सकिन्छ ।