काठमाडौं । काठमाडौंको यङ्गालमा रहेको लिच्छविकालिन यंगाः हिति दशकौं पुरिएर रहेको थियो । हाल जिर्णोद्धारको क्रममा रहेको यो हिति पुनर्जिवित हुने सम्भावना प्रवल बनेपछि विज्ञहरु यसमा जुटेका छन् ।

काठमाडौंको दक्षिणी कोलियग्राम लिच्छविकालिन ऐतिहासिक सम्पदाले भरिपूर्ण क्षेत्र हो । कोलियग्राम भित्र पर्ने यङ्गालमा करिब १४ सय वर्ष पुरानो यंगाः हिति रहेको छ । दशकौं पुरीएर रहेको यो हिति विभिन्न समयमा सफा गर्ने र पुननिमार्ण गर्ने कार्य हुदै आए पनि हिति वरपर कंक्रिटका घरहरु बनेपछि यहाँ पानी सुकेको थियो । हालसालै बाग्मती प्रदेशको संस्कृति, पर्यटन तथा सहकारी मन्त्रालय र स्थानीय उपभोक्ता समितिले हितिको जिर्णोद्धार गरिरहेका छन् । यसै क्रममा पुरातात्विक महत्वको ऐतिहासिक वस्तु फेला परेको छ । पुरातत्व विभागले हिति क्षेत्रमा उत्खनन् गर्दा पूर्व मध्यकालिन ईँटाको संरचना फेला परेको हो ।

ईँटाको संरचना भित्रै अंगार र खरानीको थुप्रो तथा लिच्छवीकालिन ईटा पनि फेला परेको छ । ईँटाको संरचना किरिया बस्ने कोठा, बाटो, पर्खाल र सिंढी हुनसक्ने अनुमान विभागले गरेको छ । साथै हितिमा आउने पानीका चार वटा स्रोत पनि फेला परेको छ । पुरातत्वविद उद्धव आचार्य यी स्रोतहरुलाई संरक्षण गर्न सके पुनः तिनै वटा हितिबाट पहिले जस्तै पानी बगाउन सक्ने बताउनुहुन्छ ।

हितिको थप उत्खनन गर्ने की नगर्ने भन्न विवाद स्थानीयहरुबीच रहेको छ । एक पक्ष जिर्णोद्धार गरिहाल्नुपर्ने पक्षमा छन् भने एक पक्ष पूर्ण रुपमा पुरातात्विक अनुसन्धान पछि मात्र समग्र जिर्णोद्धार गर्नु पर्ने पक्षमा छ । हितिहरु र १३ सय ८२ पुरानो दुईवटा लिच्छविकालिन शिलालेख रहेका यो परिसरमा थप उत्खनन गरि अध्ययन अनुसन्धान आवश्यक रहेको आचार्यको तर्क छ ।

पुर्खाले नासोको रुपमा छोडेर गएको ऐतिहासिक सम्पदाको खोज, उत्खनन र संरक्षण गर्नु आजको पुस्ताको दायित्व हो । तर हचुवाको भरमा बजेट सक्नकै लागि जिर्णोद्धार कार्य गर्नु चाहीँ उचित होइन । हिति सम्पदालाई संम्वेदनशील भएर विज्ञहरुको सहभागितामा मात्र पूर्ण रुपमा संरक्षण गर्न आवश्यक छ ।