काठमाडौं । २०७२ सालको भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त भएका सम्पदाहरुको पुनर्निर्माणको काम अझै पनि पूरा हुन सकेको छैन । काठमाडौं उपत्यकाका अधिकांश सम्पदाहरुको पुनर्निर्माण सम्पन्न भईसक्दा पनि विश्व सम्पदा सूचिमा रहेको स्वयम्भू महाचैत्यमा रहेको ऐतिहासिक ज्योतिकीर्ति महाविहार अहिले पनि भग्नावशेषको रुपमा रहेको छ ।

विश्व प्रसिद्ध स्वयम्भू महाचैत्य, विश्व सम्पदामा सूचीमा सूचीकृत एक धार्मिक र साँस्कृतिक सम्पदा । यही महाचैत्य परिसरमा रहेको मौलिक ऐतिहासिक ज्योतिकीर्ति महाविहार भने खण्डहरमा परिणत भईरहेको छ । २०७२ सालको भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त भएको यो महाविहार पुननिमार्ण हुन नसक्दा भग्नावशेषमा परिणत भईरहेको हो । कुनै बेला बौद्ध धर्मको अभ्यास गर्ने यो महाविहार अहिले छाडा कुकुरहरुको बासस्थान बनेको छ । महाविहारको पुननिमार्णमा सरोकारबाला र सम्वन्धीत निकायले समेत चासो दिएको देखिंदैन । महाविहारको मूल आगम घर कुनै पनि बेला भास्सिएर पातालमा परिणत हुने जोखिम रहेको छ । महाविहारका ठाउँ ठाउँमा ठुल्ठूला प्वाल परेको छ भने वर्षायाममा पानी चुहिने गरेको छ । मूल आगम घर नै वर्षायाममा ढल्ने जोखिममा छ । महाचैत्य परिसरमा रहेका अन्य सम्पदाहरु र यहाँ रहेको बुद्धाचार्यहरुका घरहरु पुननिमार्ण सम्पन्न भइसक्दा पनि यो महाविहारको अवस्था भने संकटोन्मुख छ । महाविहारका सदस्य विश्व शाक्य अहिलेसम्म पुननिमार्ण हुन नसकेको स्वीर्कादै पहल गर्दागर्दा पनि किन हुन नसकेको आफैलाई थाहा नभएको बताउनुहुन्छ ।

महाविहार अगाडिको केही भाग बौद्ध पुस्तकालयका लागि स्वयम्भू विकास मण्डलले बर्षौदेखि प्रयोग पनि गरिरहेको छ । तर महाविहार जीर्ण भएका कारण पुस्तकालयमा ताला लागेको छ । पुस्तकालय भित्रका महत्वपूर्ण पुरातात्विक र ऐतिहासिक बौद्ध ग्रन्थ समेत असुरक्षित अवस्था छन् । महाचैत्य परिसरका अन्य सम्पदा पुननिमाण भइसक्दा पनि महाविहारको पुननिमार्ण हुन नसक्नु दुःखद भएको भन्दै स्थानीय गुभाजु अमृत बुद्धाचार्य पुननिमार्णमा सम्वेदनशिल हुन सबैलाई आग्रह गर्नुहुन्छ ।

हामीलाई टुप्पोबाट पलाएको विकास होइन्, फेदीको जग बलियो भएको विकास आवश्यक छ । तसर्थ नेपालको जग यस्ता मौलिक सम्पदाहरुको मौलिक रुपमा नै पुननिमार्ण गर्नु आवश्यक छ ।