चन्द्र कटुवाल

महिनावारी धेरैजसो महिलाको लागि पीडादायी अनुभव हो । यो समयमा महिलाहरूलाई पेट र कम्मरमा दुखाइ हुन्छ । योगले महिलाहरुलाई पीडारहित महिनावारीको अवस्थामा पुग्न मद्दत गर्दछ । पेटसँगै दुखाइ तल्लो ढाड र तिघ्रामा फैलिन सक्छ । यो बेलामा वाकवाकी लाग्ने, टाउको दुख्ने, थकान लाग्ने, कब्जियत र भारी हुने समस्याको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ । अत्यधिक दुखाइ र महिनावारीको अप्ठ्यारोलाई डिस्मेनोरिया भनिन्छ।

पेट दुख्ने र अन्य समस्याहरू महिनावारीको समयमा धेरैजसो किशोरीहरूमा देखा पर्छन् र यो दुखाइ उमेरसँगै कम हुन थाल्छ । कसैलाई भने महिनावारी नरोकिन्जेलसम्म निरन्तर चलिरहन्छ । पेट दुख्ने र दुखाइको मुख्य कारण व्यायामको कमी र गलत खान पान रहेको विज्ञहरू बताउँछन् ।

महिनावारीको समस्यालाई योग र आयुर्वेदको माध्यमबाट धेरै हदसम्म समाधान गर्न सकिन्छ ।
योगाशन
१. बटरफ्लाई ( पुतली) आशन

यो आशन गर्दा योग म्याटमा सहजरुपमा बस्नुहोस, त्यस पछि, आफ्नो दुवै खुट्टा अगाडि फैलाउनुहोस् र खुट्टाको पैताला एकअर्कासँग जोड्नुहोस्। अब दुवै हातले खुट्टाको जोडिएको पैताला समात्नुहोस्। त्यसपछि आफ्नो आँखा बन्द गर्नुहोस् र आफ्नो खुट्टा पुतलीको पखेटा जस्तै गरि दुबै घुँडा तलमाथि गर्नुहोस । यो मुद्रालाई केहि मिनेटको लागि गर्नुहोस् । यो आसन गर्भावस्था को लागी समेत अत्यन्तै लाभकारी मानिन्छ ।

२.मत्स्याशन

यो आशन गर्दा म्याटमा उत्तानो परेर सुत्नुहोस् । अब कुहिनोलाई एकअर्काको नजिक ल्याउने प्रयास गर्नुहोस् । आफ्नो खुट्टा, तिघ्रा र घुँडा भूइँमा समतल रहनेछन् । छातीलाई माथि–माथि उठाउनुहोस् । टाउको पनि उठाउनुहोस् र टाउकोको माथिल्लो भागले जमिनलाई छोइरहनेछ । शरीरको सम्पूर्ण वजन टाउकोमा होइन कुहिनोमा हुनेछ । छाती माथि उठ्दा काँधको मांशपेशीमा हल्का दबाब पर्छ । श्वासप्रश्वासको गति सामान्य राख्नुहोस् । श्वास फेर्दै बिस्तारै पुरानो स्थितिमा फर्कनुहोस् । सबैभन्दा पहिले टाउको उठाउनुहोस् र त्यसपछि ढाडलाई भुइँमा ल्याउनुहोस् । खुट्टा सीधा गरी आराम गर्नुहोस् ।यो आशन गर्नाले शरीरलाई महिनावारीको दुखाईबाट आराम मिल्छ । अत्यधिक घाँटीमा समस्या भएकाले यो आसन नगर्ने वा बिज्ञको निगरानीमा गर्ने ।

३.जानुशीर्षाशन

सुखाशनमा बस्नुहोस् । बायाँ खुट्टा हिप जोडबाट बाहिर विस्तार गर्नुहोस् । दाहिने घुँडा भित्रतिर झुकाउनुहोस् । दाहिने खुट्टाको एकमात्र बायाँ तिघ्राको भित्री भाग माथि राख्नुहोस । भुइँमा आरामसँग दाहिने खुट्टा र घुँडा थिच्नुहोस्।यस समयमा छाती र नाभी बायाँ खुट्टाको साथ हुनुपर्छ । दुवै हातले खुट्टाको पैताला समात्नुहोस् । यदि हात पुगेन भने, घुँडाको तल कहिँ पनि समात्नुहोस् ।यसलाई जबरजस्ती गर्ने प्रयास गर्नुहुदैन यसले मेरुदण्डमा चोट पुर्याउन सक्छ । श्वास लिँदा हातले खुट्टा छोड्नुहोस् । केहि सेकेण्डको लागि आराम गरि अब त्यही आसन दाहिने खुट्टाले गर्नुहोस् ।

यो आशनले महिनावारीको समयमा हुने कठिनाईबाट मुक्त दिलाउनुका साथै शरीरमा स्फूर्ति ल्याउँछ । पेटको अंगलाई पनि मालिस गर्ने हुँदा महिनावारीको दुखाइ कम हुन्छ ।

४.धनुराशन

धनुषको आकारमा गरिने भएकोले नै यसलाई धनुराशन भनिन्छ । यो आशन गर्दा पेटमा पूर्ण जोर पर्छ,जसले पेटको मांसपेशी र प्रजनन अंगहरूलाई बल दिन्छ र महिनावारीको असुविधा र कब्जियतबाट राहत दिन्छ । यो आशन गर्दा म्याटमा घोप्टो परेर सुत्नुहोस्, खुट्टा एकसाथ राख्नुहोस् र हातहरू खुट्टाको नजिक राख्नुहोस् । बिस्तारै घुँडा झुकाउनुहोस् र हातले गोडा समात्नुहोस्। छाती उठाउनुहोस् र तिघ्रालाई जमिनबाट उठाउनुहोस् । हातले खुट्टा तान्नुहोस् । अगाडि हेर्नुहोस् र आफ्नो अनुहारमा मुस्कान राख्नुहोस् । सासको चालमा आफ्नो ध्यान केन्द्रित गर्ने प्रयास गर्नुहोस् । हात धनु को तारको रूपमा बनाउनुहोस् । यो आशन सजिलै गर्न नसके डोरीको मद्दतले पनि गर्न सकिन्छ । लामो र गहिरो सास फेर्न जारी राख्नुहोस ्। लगभग १५देखि २० सेकेण्ड पछि, श्वास छोड्नुहोस् र सामान्य अवस्थामा फर्कनुहोस् । यसले महिनावारी गडबढीमा तथा फोक्सोलाई बलियो बनाउछ ।

५. भुजंगाशन

भुजंग भनेको सर्प हो र अंग्रेजीमा यसलाई कोब्रा पोस्चर भनिन्छ । यो योगाशन अत्यन्तै लाभकारी हुन्छ ।भुजंगाशन गर्न भूइँमा पेट फर्काएर सुत्नुहोस र दुवै खुट्टा सीधा गरी मिलाउनुहोस् । खुट्टा तन्काएर राख्नुहोसअब हत्केला आफ्नो काँधसँग लाइनमा ल्याउनुहोस् । त्यसपछि लामो गहिरो सास लिँदै हातले भुइँमा दबाब दिँदै शरीरलाई नाभिसम्म उठाउने प्रयास गर्नुहोस् । पहिले टाउको, त्यसपछि छाती र अन्तमा नाभिको भाग उठाउनु पर्छ ।यस स्थितिमा रही आकाश तिर हेर्ने प्रयास गर्नुहोस् र केहि समयको लागि यो स्थितिमा रहनुहोस् ।यस अवधिमा दुवै हातमा आफ्नो शरीरको तौल बराबर राख्नुहोस् र सामान्य रूपमा सास फेर्नुहोस् ।अब बिस्तारै श्वास छोड्नुहोस् र आफ्नो सुरुको स्थितिमा आउनुहोस् । आफ्नो क्षमता अनुसार यो योगको तीन देखि पाँच चक्र पूरा गर्न सकिन्छ । यो आशनले पेट फैलाउँछ, महिनावारीको दुखाई कम गर्छ र थकान र तनाव कम गर्छ।

महिनावारी सुरु नभएसम्म महिनाभर यी आसनहरू गर्नुपर्छ । महिनावारी सुरु हुँदा बाल आसन, र योग निद्रा जस्ता साधारण आशनहरू गर्नुहोस । यस समयमा कुनै पनि प्रकारको खुट्टा तन्काउने आसन वा कडा शारीरिक र मानसिक गतिविधिहरू गर्नु हुदैन । दैनिक योग अभ्यास गर्नुहोस्, पौष्टिक खाना खानुहोस् र जीवनप्रति सकारात्मक दृष्टिकोण राख्नुहोस् । महिनावारीको असुविधाका कारण मानसिक तनाव बढ्छ । योगको माध्यमबाट महिनावारीका सबै समस्यालाई धेरै कम गर्न सकिन्छ । सजिलैसँग यो तनाव सामना गर्ने क्षमता बढाउन सकिन्छ ।

सावधानी : उक्त आसनहरु गर्नको लागी योगमा दक्ष प्रशिक्षक को सल्लाह लिनु उत्तम मानिन्छ । किनकी प्रत्यक ब्यक्तिको अवस्था फरक–फरक हुन सक्छ ।

अत्यमा सवाशनमा जानुहोस र योगनिद्रा क्रिया गर्नुहोस ।