नारायणी लामिछाने

एक दिन अफिसमा बहसकै क्रममा साथी एल.बी विश्वकर्माले युट्युबको टेन्ड्रिङमा रहेको भिडियो देखाउँदै सोधे– ‘महिला हिंसामा ठूलो भूमिका कसको रहन्छ ?’

सधैं मथिङगल हल्लाइराख्ने प्रश्नले पुनः मलाई झस्कायो । एक पटक त लाग्यो । एलबीले मलाई नै जिस्काइरहेको छ । मैले उसलाई चर्को स्वरमा सोधिहाले ‘मलाई जिस्काएको हो ?’

उसले होइन भन्दै एक भिडियोलाई अन्त्यसम्म हेर्न सुझाव दियो ।

मैले उसले पठाएको लिन्क खोलेर हेरेँ । किशोर खतिवडा र लक्ष्मी गदालबीचको विवाद रहेछ । उनीहरु लामो लिभिङ टुगेदरमा बसेका रहेछन् । केही समयपछि विवाह गर्ने सर्तमा उनीहरुले संगै बस्ने निधो गरेका रहेछन । तर, त्यस क्रममा थुप्रै पटक लक्ष्मीको पेटमा बच्चा बसेको रहेछ । उक्त बच्चालाई जन्मदिने उनको चाहना हुँदाहुँदैपनि किशोरको दबाबमा फाल्नु परेको उनले सुनाउँदै थिइन् ।

सुरुमा लाग्यो, ‘पुरुष मान्छे किन यति निकृष्ट हुन्छन् ? दुई खुट्टामा उभिएको महिला जात देख्ने वित्तिकै किन विवेक र स्वनियन्त्रण गुमाउँछन् ? कता जाँदैछ, समाज ?’

मेरो मनमा यस किसिमका प्रश्न विशेषतः दुईवटा कारणले उठेका थिए । एक लक्ष्मीमाथिको चरम महिला हिंसा र दोस्रो उनको शरीरमाथि अर्कैको रजाइँको प्रसंग ।

अलिपछि लाग्यो, ‘पुरुषभन्दा दोषी त महिला हुन् । उनले आफुलाई अरुको नियन्त्रणमा राख्ने अनुमति किन दिइन् ?’

मन यत्तिले भरिने वाला थिएन । अनेकौ किसिमका प्रश्नहरु उठिरहेका थिए । किनकी हरेक दिन यस किसिमका दर्जन बढी समाचार यिनै हातले लेख्नुपर्ने र यिनै आँखाले देख्नुपर्ने बाध्यता छ । प्रहरीको तथ्यांक हेर्दापनि २०७७ फागुनदेखि बैशाखसम्म २ हजार २ सय ३४ जना महिला बलात्कारको शिकार भएका छन् ।

२०७७ वैशाखदेखि माघसम्म ९ हजार ५ सय ४१ घरलु हिंसाका घटना भएका छन् । सुरक्षा निकायसँग गएको वर्षको यो डरलाग्दो तथ्यांक छ । यी घटनाको फेहरिस्त सम्झिदा लाग्यो ‘मान्छेलाई किन यति निकृष्ट बनाउँदैछ समाज ?’ यो प्रश्न दिमागमा घुमिरह्यो ।
एक पटकलाई म कन्भिन्स भएँ, ‘हाम्रो समाजले नै बलात्कारी उत्पादन गरिरहेको छ ।’

यो समाजको व्यवस्था नै गलत छ । जसले जबरजस्त बलात्कारीहरु जन्माउने कसरत गरिरहेको छ । यो समाजमा छोरीलाई सानो देखाउने प्रचलनका कारण नै बलात्कारीहरु बढ्दै गएका हुन् ।

तर, आफ्नै निष्कर्ष आफैलाई चित्त बुझेन । हामी महिला पनि समाज परिवर्तन गर्न सक्छौं । यो व्यवस्था परिवर्तन गर्न सक्छौं । अझ अहिले त झन् देशको राष्ट्रपति समेत महिला हुनुहुन्छ । समाजले पनि यत्तिको अधिकार दिएको छ ।

पहिले छोरी मान्छेलाई घरबाट एक्लै बाहिर पठाउनु हुन्न भन्ने थियो । अहिले त्यस्तो छैन । महिलाहरु आफ्नो लागि आफै बर छान्न पाउँछन् । शहरी क्षेत्रमा त अझ लिभिङ टुगेदरमा समेत बसेका छन्, कैयौं महिला ।

दुबैजनाको सहमतीपछि मात्र लिभिङ टुगेदरमा बस्ने निर्णय भएको हुन्छ । यतिका अधिकार त प्रशस्तै छन् ।
लक्ष्मी किशोरको केशमा पनि उनीहरु विवाह गर्ने सर्तमा लिभिङ टुगेदरमा बसेका रहेछन् । अन्ततः किशोरले विवाह गर्न नमानेपछि लक्ष्मीले मिडिया गुहारेकी रहिछन् ।

लक्ष्मीको कुरा सुन्दा महिला हिंसाको पनि चरम रुप जस्तो देखिन्छ । उनलाई पटक–पटक बच्चा फाल्न लगाएको समेत किशोरमाथि आरोप छ ।

यो असम्भव कुरा हो भन्न सकिन्न । सही पनि होला सायद । हाम्रा महिला दिदी बहिनीले यस्ता कैयौं घटनामा सिकार हुनुपरेको छ । अझ पछिल्लो समय लिभिङ टुगेदरमा बस्नेहरुको संख्या समेत बृद्धि भएको छ । लिभिङ टुगेदरमा बसेका अधिकांस महिला हिंसाको सिकार भएका छन ।

‘आखिर यसको कारण को हो त ? के पुरुषहरु मात्रै हुन्, महिला छैनन् ?‘
मेरो एकजना साथि पनि विवाह गर्ने सर्तमा लिभिङ टुगेदरमा बसेको तीन वर्ष भयो । पहिले–पहिले उनले धेरै पटक मलाई उनीहरुका रमाइला कुराहरु सुनाउने गर्थिन् । आफ्नो सम्बन्ध र ब्वाइफ्रेण्डको खुबै तारिफ गर्थिन् ।

उनका ब्वाइफ्रेण्ड पेसाले ईन्जिनियर हुन् । मुलुकको एक कन्स्ट्रक्सन कम्पनीमा काम गर्छन् । उनले धन पैसा पनि राम्रै कमाएका छन् । आफ्नै सवारी छ । यता कोठाको भाडा तिर्ने र उनका आवश्यकताहरु उनैले पुरा गरिरहेका छन् ।

ती साथिले मलाई पनि धेरै पटक यस्तै जागिरे केटासंग रिलेसनमा बस्न सुझाव दिएकी थिइन् । उनको ब्वाइफ्रेण्डको साथिसंग कुरा गर्छु है भनेर सोधेकी थिइन् । तर, मलाई राम्रो पत्रकार बन्ने धोको मरेको छैन ।

हरेक भेटमा उनी भन्ने गर्थिन् –‘हेर नारायणी राम्रो पढेलेखेको, जागिर भएको केटा खोजेर रिलेसनमा बस । तिमीलाई यति धेरै दुःख गर्नै पर्दैन । मैले पनि समयमै सरलाई भेटेँ । अहिले लाइफ सेक्युरर्ड छ ।’

उनले सुरुवातमा धेरै मेहेनत गरेकी थिइन् । मैले उनको दुःख राम्ररी बुझेकी थिएँ । तर, त्यो केटासंग भेट भएपछि उनको जीवन कायापलट भएको थियो । मलाई पनि उनको प्रस्ताव ठिकै हो जस्तै लाग्न थालेको थियो । तर मेरो लक्ष्य सबैभन्दा ठुलो ठानेर अघि बढिरहेकी थिएँ ।
तर पछिल्लो समय उनलाई धेरै समयदेखि देखेको थिइन । अस्ति बैशाखमा उनको र मेरो भेट भयो । उनी दुब्ली पातली थिइन् । ज्यान सुकेर लौरो जस्तो भएको थियो । पहिलेको जस्तो ज्यान देखिदैन थियो । ओठहरु जम्मै सुकेका थिए ।

उनलाई सोधेँ – ‘के भएको तिमीलाई ? ज्यान सुकेको छ । बुढी आइमाई जस्तो देखिएकी छौँ त!’

उनी त्यसबेला मुसुक्क हासिन् मात्रै केहि बोलिनन् । हामी नजिकैको रेष्टुरेन्टमा गयौं । अनि कुरा गर्न थाल्यौँ । उनले पछिल्लो पाँच महिनामा दुई पटक बच्चा फालेकी रहिछन् ।

उनका ब्वाइफ्रेण्डको दबाबमा बच्चा फाल्नुपरेको रहेछ । बैशाख २ गते बच्चा फालेको दिनदेखि ब्लड रोकिएको छैन रे । यसैले उनको ज्यान सुकेको रहेछ । ज्यान मात्रै सुकेको कहाँ हो र ? उनका सपनाहरु पनि धर्मराएका छन् ।

उनका ब्वाइफ्रेण्डले विवाह नगरौं । आफ्नो सम्बन्धलाई अब यत्तिकै टुंग्याउनु पर्छ भनेर दबाब दिइरहेका रहेछन् । उनलाई अहिले ठूलो पीर छ । जसका लागि उनले आफ्नो ज्यानै दिइन् । उसैले उनलाई गनेको छैन । लक्ष्मीको केश पनि सेम छ । तर, लक्ष्मी अधिकारको लागि लडिरहेकी छिन् । मेरी साथि भने इज्जत जाने डरले मौन बसेकी छन् । यी दुबै घटना र यस्ता किसिमका अन्य घटनाहरु सम्झिएँ ।
मलाई लाग्यो ‘बलात्कारी समाजले होइन । हामी महिलाले पनि जन्माइरहेका छौं ।’ किनकी हामीले आफैंले आफ्नो शरीरलाई उनीहरुको नियन्त्रणमा दिन्छौं । आफ्नो जीवन खुसहाल बनाउन पुरुषहरुको शरण लिन्छौं । पत्रकार विमल नेपालले भने झैं ‘बलात्कार पुरुषले गर्दैन, बलात्कारीले गर्छ ।’ ती बलात्कारीको हौसला हामी बढाई दिन्छौं ।

हामी महिलाहरुलाई हाम्रै विचरा मानसिकताले कमजोर पारिरहेको छ । समाजको कुरीती सुधार्नुपर्ने छँदै छ । हामी चाहिँ विचरा मानसिकतामा कहिलेसम्म हुर्किने ?

परिवारमा छोरीको जन्महुँदा– ‘आहा ! फुल जस्तै भनिन्छ । देवीका नामले उसलाई पुकारिन्छ । तर, तस्वीरका देवीको जति विश्वास गर्छन् । उति विश्वास छोरीको किन गरिदैैन ?’

हामी विचराभावबाट प्रताडित छौँ । हाम्रा हौसलाहरु खोसिएका छन् । अनि हामी भने कसैले विचरा भन्यो भने मख्ख पर्छौ । आफुलाई उसले सहयोग गर्न खोजेको ठान्छौं । तर, उसले विभेद गरिरहेको छ भन्ने कहिल्यै बुझ्दैनौं, किन ?

हाम्रो समाजले जन्मजात जेठोलाई उच्च सम्मान गर्छ । विश्वासिलो मान्छ । त्यही समाजले बीस वर्षकी छोरीको गोठालो दश वर्षको भाइलाई मान्छ । तर, दश वर्षको भाई हेर्ने जिम्मेवारी बीस वर्षकी छोरीलाई किन दिँदैन ? हामी कसरी अयोग्य भयौं ?

सार्वजनिक बसमा हिँड्दा कुनै पुुरुष शरीर आफुमाथि आड लाग्दा हामी खुम्चिएर बस्छौं । तर, त्यो पुरुषलाई के गरेको यस्तो भन्न समेत सक्दैनौं ? हामीलाई के ले रोकेको छ ? किन आँट गर्दैनौं ?

कुनै सहकर्मी च्याटमा बोलिरहँदा उस्ले के छ, कता छौं, खाजा खायौं, खाएनौं भन्ने प्रश्नलाई हामीले यस्ले त मलाई माया गर्ने रहेछ भन्ने सोचिरह्यौं । तर के त्यो माया नै हो ? होइन । त्यो त महिला हिंसाको सुरुवाती बिन्दु हो । महिला हिंसाको सुरुवात ‘आइलभ यू’बाट हुन्छ । पहिले ‘आइलभ यू’ भन्नेहरुले यसैको आडमा हाम्रो शरीरलाई बन्धक बनाएको हुन्छ । तपाईंले ख्याल गर्नु भएको छ ?

कुनै पनि पुरुष साथि आफुभन्दा कमजोरलाई बनाउनै चाहेनौं, किनकी हाम्रै मानसिकता आफुभन्दा बलियोको सुरक्षामा रहनुपर्छ भन्ने बनिरह्यो । घरमा बिहेको कुरा चहिरँहदा कुनै पनि केटा आफ्नै उमेरको भएपनि म भन्दा बलियो छ की छैन, मलाई पाल्छ कि पाल्दैन भन्ने सोच्छौं । हाम्रा बा आमापनि यस्तै सोच्छन् । यो त समाजले बारिदिएको पर्खाल मात्रै हो ।

हाम्ले कहिल्यै सोचेनौं– ‘म पनि पढेलेखेकी छु । समाज र परिवेश बुझेकी छु । मेरो लागि मैले नै सबै गर्न सक्छु । यो पुरुषप्रधान समाज हो साथिहरु । यहाँ विचरा भन्नेहरु मात्रै छन । हामीलाई सहयोग गर्ने कोही छैनन् । यसैले अब आफै लड्न, पढ्न र गर्न सक्नुपर्छ । हामीले यो समाजका पर्खालहरु सबै भत्काउनु पर्छ । हामी २१ औं शताब्दीका महिला हौं । यो समाजलाई यो कुरा बुझाउनु पर्छ ।

हाम्रो समाजमा कुनै महिलाको श्रीमान् बित्यो । डिभोर्स भयो वा ब्वाइफ्रेन्डसँग पनि ब्रेकअप भयो भने हाम्रा कुरा काट्न थालिन्छ । तर, त्यही समाजले श्रीमती वितेका पुरुषलाई एक महिला नबित्दै झ्याइँझ्याइँ बाजा बजाएर दुलही भित्र्याउने अधिकार दिएको छ । अब हामीले पनि त्यो आँट गर्नुपर्छ ।

हाम्री आमाले केटासँग दोस्ती नगर्नु, खित्का छाडेर नहाँस्नु, पुरुषले भन्दा सानो स्वरमा बोल्नु भन्ने पाठ बालापनदेखि नै सिकाएको हुन्छ । के म हाँस्न पनि नपाउनु ? मेरो हाँसोले पुरुषवादी समाजको कुन चाहिँ व्यवस्थामा आँच पुग्यो ? म जान्न चाहन्छु । कहिलेसम्म बस्छँैं विचरा नामक विषवृक्षको छापमुनी हामी ? कहिले तोड्न सक्छौं हामी विचरा मानसिकता ? आखिर कहिलेसम्म बन्ने हामी विचरा मानसिकताको शिकार ?