नरेन्द्र मानन्धर
काठमाडौं । वर्षायाममा जननाग अथवा जनैखटिराको संक्रमण बढी देखिन्छ । वेरिसेला जोस्टर नामक भाइरसको कारण हुने यो संक्रमण भए खटिरा आएको ठाउँमा सिंहको चित्र बनाउने चलन नेपाली समाजमा थियो । हाल यो परम्परा मासिँदै गएको छ ।

जननाग अर्थात् जनैखटिरा संक्रमण छालासम्बन्धी एक प्रकारको रोग हो । यो समस्या विशेष गरी वर्षायाममा रोग प्रतिरोधी क्षमता कमजोर भएका व्यक्तिहरूमा देखिन्छ । नागको प्रभावका कारण रोग लाग्ने विश्वासको कारण यसलाई जननाग पनि भनिन्छ । यसको संक्रमण देखिँदा नेवार परम्परामा प्राकृतिक रंगबाट संक्रमण देखिएको ठाउँको छेउछाउमा सिंहको चित्र बनाउने प्रचलन रहेको छ ।

प्राकृतिक रंगबाट सिंह बनाउनाले जनै खटिरा कम भएर रोग निको हुने जनविश्वास छ । चित्र बनाउने काम भने नेवार समुदायभित्रका चित्रकारहरूले गर्छन् । काठमाडौंको चोखाछें गल्लीका केशरमान चित्रकार विगत ८५ वर्षदेखि बुवाले सुरु गरेको चित्र बनाएर जननाग संक्रमितहरूको उपचार गर्दै आउनुभएको छ ।

उहाँका अनुसार यो रोग निको पार्न जिंक अक्साइड भएको प्राकृतिक रंगबाट खटिरा आएको ठाउँमा सिंह बनाउने गरिन्छ । चित्र बनाएपछि जिंक अक्साइडकै कारण खटिरा सुक्दै जाने र रोग निको हुने गरेको उहाँको दावी छ ।

रोग निको पार्न औषधियुक्त प्राकृतिक रंगबाट सिंह बनाउने कला मौलिक छ । जुन अहिले कम प्रचलनमा छ । चित्रकारका अनुसार यो रोग लागेपछि चिकित्सकले जिंक अक्साइड मिसिएको औषधि दिने गर्छन् । नेपालमा भने प्राचीनकालदेखि सो रसायन मिसिएको रंगबाट सिंह बनाएर रोग निको पार्ने गरिन्थ्यो । जुन आफैँमा मौलिक र कलात्मक छ ।

अहिले चित्रकारहरू मात्र होइन अन्य समुदायले पनि यसको अनुसरण गरेको पाइन्छ । चित्रकारहरूबाट आफूले जगनागको उपचार गर्ने कला सिकेको थ्याकुमान तितुङ्ग बताउनुहुन्छ । यसलाई जगेर्ना गर्न सके मौलिकता पनि कायम रहने र रोग पनि निको हुने उहाँको भनाइ छ ।

धेरैले हाम्रा यस्ता परम्परालाई केवल अन्धविश्वास मात्र ठान्छन् । तर, त्यसभित्र लुकेको विज्ञानलाई बुझ्ने सामर्थ्य थोरै व्यक्तिमा मात्र देखिन्छ । यो परम्पराले विज्ञानभित्र लुकेको कलालाई पनि उजागर गरेको छ ।